Επιστρέφοντας ο Ανδρέας Παπανδρέου στην Ελλάδα, αμέσως μετά την πτώση της δικτατορίας, οι κεντρώοι της εποχής έσπευσαν να του παραδώσουν τα κλειδιά της Ένωσης Κέντρου. Εκείνος αρνήθηκε και όλοι τότε είχαμε απορήσει για ποιο λόγο. Η εξήγηση των ανθρώπων που συγκρότησαν το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα, πως ο Ανδρέας ήθελε να αποφύγει την ταύτιση με το παρελθόν και συγχρόνως να εκφράσει το ρεύμα της ριζοσπαστικοποίησης όπως αυτό διαμορφώθηκε στα χρόνια της δικτατορίας, ήταν πειστική. Άλλωστε στην Ευρώπη του 1974 ο σοσιαλισμός παρείχε τις εγγυήσεις σε χαρισματικές προσωπικότητες να κάνουν «καριέρα». Ο Γκονζάλες στην Ισπανία, ο Κράξι στην Ιταλία, ο Μπράντ στη Γερμανία, ο Κράισκι στην Αυστρία, ο Λυσσαρίδης στην Κύπρο και λίγο μετά ο Μιτεράν στη Γαλλία.
Ο Ανδρέας έπιασε το σφυγμό της κοινωνίας και επένδυσε στο συναίσθημα μ’ ένα σύνθημα που δεν άφηνε κανέναν αδιάφορο. Η «Αλλαγή» βοήθησε και τον ίδιο να απαλλαγεί από το παρελθόν του και να προσεγγίσει έναν κόσμο που ζητούσε νέα πρότυπα συμπεριφοράς. Ο κεντρώος με αριστερές απόψεις καθηγητής, που επέστρεψε το 1961 έπειτα από πρόταση του τότε πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή για να αναλάβει πρόεδρος και επιστημονικός διευθυντής του νεοσύστατου Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ) και σύμβουλος της Τράπεζας της Ελλάδος, αξιοποίησε την γοητεία του προκειμένου να πετύχει το στόχο του. Και τα κατάφερε σχετικά σύντομα.
Έβαλε απέναντι του τη Δεξιά, διέλυσε το Κέντρο και κράτησε την Αριστερά στη γωνία. Κατέβηκε από το μπαλκόνι και πλησίασε τον κόσμο απλώνοντας του το χέρι, έτσι όπως ποτέ δεν είχαν κάνει οι πολιτικοί του αντίπαλοι αλλά και οι ομοϊδεάτες του της λεγόμενης προοδευτικής- με τα κριτήρια της εποχής- παράταξης. Μιλάει όπως θα μιλούσε ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας, χρησιμοποιεί έννοιες που απελευθερώνουν απωθημένα μιας καταπιεσμένης γενιάς, δίνει στους «μη προνομιούχους» την αίσθηση ότι κυβερνούν μαζί του και το δικαίωμα να θεωρούν ότι το κράτος αποτελεί ιδιοκτησία τους. Επιπλέον αναμορφώνει το ελληνικό λεξιλόγιο με λέξεις και φράσεις που σηματοδοτούν έναν νέο κώδικα επικοινωνίας.
Ο Ανδρέας είχε τον τρόπο να μιλάει και ο καθένας να ακούει αυτό που θέλει. Ο αγρότης, ο μικροεπαγγελματίας, ο φοιτητής, ο επιστήμονας, ο επιχειρηματίας κλπ. Επί της ουσίας ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ γίνεται γητευτής όλων των μύχιων πόθων του καθενός ξεχωριστά και καταφέρνει να αναδείξει τα πλέον ταπεινά ένστικτα που ο καθένας φρόντιζε επιμελώς να κρύβει. Κάπως έτσι βρέθηκε… «Ο λαός στην εξουσία» και η «Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες» βρέθηκε τελικά μετά από χρόνια να ανήκει στο ΔΝΤ και στους δανειστές της. Γιατί κανείς δεν πρέπει να ξεχνάει τις κρατικοποιήσεις εκείνης της περιόδου, τα Μεσογειακά Προγράμματα που έγιναν πολυτελή οχήματα εκτός δρόμου, τις επιδοτήσεις που έγιναν ακίνητα κα. Άλλωστε τότε εκτοξεύθηκε ο δανεισμός της χώρας και αντί να εκσυγχρονισθεί η δημόσια διοίκηση και να μειωθούν οι υπέρογκες δαπάνες του δημοσίου άνοιξαν τα ταμεία και άρχισαν να μοιράζονται τα δανεικά. Ήταν η περίοδος του δημιουργικού λαϊκισμού και της «διεκδικητικής επαιτείας», όπως εύστοχα έχει χαρακτηρίσει ο Θάνος Βερέμης τα οικονομικά «επιτεύγματα» των πρώτων κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ. Συνοψίζοντας, η διακυβέρνηση του Ανδρέα την δεκαετία 1981-1990 κληρονόμησε στην Ελληνική οικονομία ένα υψηλό δημόσιο χρέος. Ο δανεισμός θα μπορούσε να ήταν επωφελής αν τα χρήματα κατευθύνονταν σε δημόσιες επενδύσεις και υποδομές (δρόμοι, σχολεία, νοσοκομεία). Αντιθέτως κατευθύνθηκαν στην κατανάλωση μέσα από διαδοχικές αυξήσεις μισθών στο δημόσιο και στις συντάξεις, ενώ οι δημόσιες επενδύσεις παρέμειναν στα επίπεδα της δεκαετίας του 1970.
Η εποχή του Ανδρέα ανήκει στην ιστορία και το αποτύπωμα του θα μείνει ανεξίτηλο. Υπήρξε αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, με τα καλά και τα κακά που συνήθως συνοδεύουν τους μεγάλους ηγέτες, αλλά ουδείς αμφισβητεί πλέον τον καθοριστικό ρόλο που διαδραμάτισε ώστε η Ελλάδα να βρίσκεται σήμερα στη θέση που βρίσκεται. Κι αυτό οφείλουν να το θυμούνται όσοι σήμερα επιχειρούν να ανασυγκροτήσουν το ψηφιδωτό των διάσπαρτων κομματιών της κεντροαριστεράς, αλλά και όσοι πιστεύουν ότι ο Αλέξης Τσίπρας και ο ΣΥΡΙΖΑ αποτελούν «προϊόν» εκείνης της νοοτροπίας και αντίληψης που έφερε ο Ανδρέας και το ΠΑΣΟΚ στα πολιτικά πράγματα της χώρας. Το μόνο που ενδεχομένως συνδέει την εποχή του Ανδρέα μα την εποχή του Αλέξη είναι ο δημιουργικός λαϊκισμός και ο εκπεσμός των θεσμών. Κατά τα άλλα ο Αλέξης δεν θα μπορέσει ποτέ να γίνει Ανδρέας όσες πρόβες κι αν κάνει στον καθρέπτη. Ο μόνος Ανδρέας Τσίπρας είναι ο ποδοσφαιριστής της Καλλιθέας.
EΛΕΥΘΕΡΙΑ του Τύπου
