Η συνολική έκταση του πλήγματος των κυρώσεων εναντίον της Ρωσσίας, δεν έχει καταστεί δυνατόν να προσδιορισθεί, από την στιγμή που προκαλείται μία διεθνής κρίση σε πολλαπλά επίπεδα, αν και ήδη διακρίνονται τρείς σαφείς τάσεις.
Κυρώσεις και Δυτική Άποψη για Διεθνείς Κανόνες
Η ευθυγράμμιση των οικονομικών μέτρων εναντίον της Ρωσσίας με το όραμα ενός κόσμου με δυτικής έμπνευσης κανόνες αντιμετωπίζει ήδη σοβαρές προκλήσεις. Κατά την διάρκεια της τελευταίας πενταετίας οι χώρες της δύσης και οι σύμμαχοί τους, εντείνουν την έμφαση που αποδίδουν σε διεθνώς αποδεκτούς κανόνες και πρότυπα, ελπίζοντας να περιορίσουν τις πιεστικές και επιθετικές προσεγγίσεις της Κίνας. Όμως η πρακτική εφαρμογή τους αντιμετωπίζει δραματικές δυσχέρειες, κυρίως λόγω των αδυναμιών των διεθνών και πολυμελών θεσμικών οργανισμών. Στην περίπτωση της κρίσης στην Ουκρανία, η Ρωσσία αναμφίβολα παραβιάζει τους κανόνες και τα πρότυπα της δύσης, οπότε οι κυρώσεις αποτελούν την μόνη αναγκαστική απάντηση των δυτικών συμμάχων.
Όμως για πολλές χώρες οι κυρώσεις αντιμετωπίζονται με την έννοια ενός απειλητικού όπλου που εξυπηρετεί τα γεωπολιτικά συμφέροντα ολίγων εκλεκτών, που κατέχουν ηγεμονική θέση στον κόσμο, την οποία και επιθυμούν να διατηρήσουν. Τα απαιτούμενα βήματα για να αποτραπούν τα παράπλευρα πλήγματα της διάχυσης των κυρώσεων στις χώρες που τις επιβάλλουν δεν έχουν υλοποιηθεί και η έλλειψη συντονισμού με σκοπό τον περιορισμό των συνεπειών στις αναδυόμενες οικονομίες ανά το κόσμο, εγείρει σοβαρές αμφιβολίες για την αποτελεσματικότητα των μηχανισμών αντίδρασης στην ασύμμετρη διασπορά τους. Εκφράζονται επίσης δραματικές ανησυχίες για την ευαισθησία και τις δυνατότητες πρόσβασης σε σκληρό συνάλλαγμα, από την στιγμή που με μεγάλη ευχέρεια αξιοποιείται για να πλήξει όσους εναντιώνονται στην πολιτική των Αμερικανών και των συμμάχων τους. Δεν υπάρχει σε διεθνές επίπεδο ένα κοινά αποδεκτό πλαίσιο για την επιβολή κυρώσεων και η έκταση της αξιοποίησής τους από την δύση υπονομεύει τις προσπάθειες μετάβασης σε έναν κόσμο με αποδεκτούς κανόνες από όλους.
Η Αύξηση των Αντοχών της Κίνας σε Κυρώσεις
Επί σειράν ετών η Κίνα εφαρμόζει μέτρα βελτίωσης της αντοχής της σε κυρώσεις διαφόρων τύπων. Για το Πεκίνο τα στρατιωτικά μαθήματα από την κρίση στην Ουκρανία πρόκειται να παραμείνουν ανεπαρκή, εάν δεν ενσωματώσουν τις διδαχές από τις οικονομικές κυρώσεις. Πέραν της προσεκτικής παρατήρησης της άμεσης επίδρασής τους στην διεξαγωγή, την εξέλιξη και την βιωσιμότητα των στρατιωτικών επιχειρήσεων, η αύξηση των αντοχών αποτελεί θέμα ζωτικής σημασίας για την κινεζική ηγεσία.
Η Κίνα αποτελεί την μεγαλύτερη δύναμη του πλανήτη σε όγκο εμπορικών συναλλαγών, διαθέτοντας την μεγαλύτερη ποικιλομορφία οικονομικών δραστηριοτήτων, με το ΑΕΠ του 2021 να διαμορφώνεται στο δεκαπλάσιο της Ρωσσίας και με το συνολικό ενεργητικό των τραπεζών της να κινείται σε επίπεδα τριάντα φορές μεγαλύτερα από τα ανάλογα των ρωσσικών. Μετά την κρίση της Κριμαίας το 2014, η Κίνα εντείνει τις προσπάθειες της να θωρακισθεί έναντι των ενδεχόμενων κυρώσεων που ίσως εφαρμόσουν οι Αμερικανοί και οι σύμμαχοί τους εναντίον της. Στα πλαίσια αυτά, το Πεκίνο εστιάζεται στην αυτοδυναμία της κινεζικής οικονομίας, αυξάνοντας τον όγκο της εγχώριας οικονομίας και την εσωτερική κυκλοφορία χρήματος στην κατανάλωση. Παράλληλα προωθεί και υποστηρίζει από το 2016 την εναλλακτική λύση έναντι του συστήματος SWIFT στις συναλλαγές, το κινεζικό ανάλογο δίκτυο Διασυνοριακό Τραπεζικό Σύστημα Πληρωμών (Cross-BorderInterbankPaymentSystem-CIPS).
Από την άλλη πλευρά η προσπάθεια διαφοροποίησης των συναλλαγματικών αποθεμάτων έχει προς το παρόν περιορισμένη επιτυχία. Στις αρχές του 2022 η χώρα διαθέτει $3,4 τρισεκατομμύρια, έναντι $640 δισεκατομμυρίων της Ρωσσίας, μειώνοντας παράλληλα αργά, αλλά σταθερά την θέση της στο αμερικανικό χρέος, για να φθάσει στο χαμηλώτερο επίπεδο της τελευταίας οκταετίας, διακρατώντας στην λήξη του πρώτου εξαμήνου $980 δισεκατομμύρια, έναντι 1.080 δισεκατομμυρίων του 2021.
Παράλληλα το Πεκίνο προωθεί εντατικά την ανάπτυξη των συνεργασιών του με χώρες που επιδεικνύουν μεγάλες αντοχές σε ενδεχόμενες κυρώσεις ή και ήδη εφαρμοζόμενες. Μάλιστα τον Ιούνιο του 2022 στην τελευταία διάσκεψη των BRICS, ο Κινέζος πρόεδρος XiJinping επικροτεί την αντοχή των χωρών μελών (Βραζιλία, Ινδία, Κίνα, Νότιος Αφρική, Ρωσσία) στην τρέχουσα τεράστια παγκόσμια κρίση και προτρέπει την αγαστή συνεργασία εναντίον της κατάχρησης των μονομερών κυρώσεων και της ψυχροπολεμικής νοοτροπίας.
Αποδολλαριοποίηση και Πίεση στις Διασυνοριακές Πληρωμές
Το αμερικανικό δολλάριο εξακολουθεί να παραμένει το κυρίαρχο διεθνές νόμισμα και ευνοείται αφενός μεν από τις μεταβολές των συναλλαγματικών ισοτιμιών και αφετέρου από την άνοδο των αμερικανικών επιτοκίων στην τρέχουσα περίοδο. Αν και κατά την διάρκεια της τελευταίας εικοσαετίας το μερίδιό του στα διεθνή συναλλαγματικά αποθεματικά μειώνεται από το 70% στο 58%, κυρίως λόγω του ότι πολλές χώρες κατά την διάρκεια των τελευταίων δέκα ετών, διαφοροποιούν την σύνθεση των αποθεματικών τους, διατηρεί την ισχύ του σε μεγάλο βαθμό.
Όμως όλες οι ενδείξεις κατατείνουν προς το γεγονός ότι η αποδολλαριοποίηση εντείνεται και υπό την πίεση των συνθηκών της κρίσης στην Ουκρανία, οι κυρώσεις έχουν αποκαλύψει με δραματικό τρόπο τις ανισορροπίες του διεθνούς χρηματοοικονομικού συστήματος. Αναδύονται επίσης μεγάλες ανησυχίες ως προς το γεγονός ότι η κυριαρχία του αμερικανικού δολλαρίου στον τομέα των συναλλαγματικών αποθεματικών ανά την υδρόγειο, διευκολύνει επιθετικές κυρώσεις και ανατρέπει τα δυνητικά οφέλη της υποτίμησης για τις περισσότερες οικονομίες και ειδικά τις αναδυόμενες.
Στο περιβάλλον αυτό αυξάνονται σε πολλά μέρη του κόσμου οι διμερείς και οι περιφερειακές συναλλαγές, ενώ Κίνα και Ρωσσία ανακοινώνουν την συνεργασία τους στην ανάπτυξη ενός κοινού νομίσματος των BRICS. Το νόμισμα αυτό δεν πρόκειται να αξιοποιηθεί αποκλειστικά για τις συναλλαγές των πέντε μελών του και προσεχώς επτά με την ένταξη της Αργεντινής και του Ιράν, αλλά και για τις διμερείς των μελών με τρίτες χώρες. Μία ένδειξη για την μεταβολή των συνθηκών σε διεθνές επίπεδο αποτελεί η πρόσφατη απόφαση της Κεντρικής Τράπεζας Ινδίας να επιτρέψει σε παγκόσμιο επίπεδο συναλλαγές στο εθνικό νόμισμα με νομίσματα άλλων χωρών, διεθνοποιώντας ουσιαστικά την ρουπία.
Αναμφίβολα το αμερικανικό δολλάριο υποστηρίζεται από πολλούς παράγοντες, αλλά πρωτοβουλίες αυτού του τύπου έχουν την απαιτούμενη ισχύ για να πλήξουν την ηγεμονία του αμερικανικού νομίσματος στο διεθνές εμπόριο και στο παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα. Κατά τα φαινόμενα οι διασυνοριακές συναλλαγές σε δολλάρια θα μειωθούν, πιεζόμενες και από την σταδιακή εισαγωγή ψηφιακών νομισμάτων (CentralBankDigitalCurrencies-CBDC) από διάφορες κεντρικές τράπεζες. Πρόσφατη έκθεση για τα στάδια προόδου της ανάπτυξής τους, τείνει στο συμπέρασμα πως έχουν την δυνατότητα να επηρεάσουν την σύνθεση των συναλλαγματικών αποθεματικών και μάλιστα παρατηρείται επιτάχυνση σε τομείς που αφορούν την σχεδίαση των νέων ψηφιακών νομισμάτων, την συμβατότητά τους, το ρυθμιστικό πλαίσιο και τους μηχανισμούς λειτουργίας για διασυνοριακή χρήση.
Ρευστές Συνθήκες και Αβέβαιο Περιβάλλον
Η γενική ιδέα των οικονομικών κυρώσεων έχει ηλικία αιώνων, με την σχεδίαση των σχετικών μέτρων και την δομή τους να υφίστανται πολλές αλλαγές με την πάροδο του χρόνου. Αναπόφευκτα και ο διάλογος για την αποτελεσματικότητά τους στην επίτευξη πολιτικών στόχων, έχει επίσης ανάλογη ηλικία, προκαλώντας διχογνωμίες στους ειδικούς οικονομολόγους. Η αξιοποίησή τους πάντως μετά την λήξη του Ψυχρού Πολέμου από τους Αμερικανούς, που ενισχύεται από την συνύπαρξη ενός μονοπολικού κόσμου και της παγκοσμιοποίησης, πολλαπλασιάζεται δυναμικά, με βασικό χαρακτηριστικό την τιμωρία αντιπάλων, είτε μονομερώς από τις ΗΠΑ, είτε και με την συνδρομή των συμμάχων τους.
Η περίπλοκη αλληλεπίδραση των μεγάλου εύρους κυρώσεων και των αντιμέτρων που εφαρμόζονται από τους πληττόμενους, έχει αρνητικές επιπτώσεις στην παγκόσμια ανάπτυξη και προκαλεί πληθωριστικές πιέσεις στα αγαθά, στα είδη διατροφής, στην ενέργεια και στα λιπάσματα, ενώ εκδηλώνονται και ανατροπές στις εφοδιαστικές αλυσσίδες πολλών κλάδων. Οι αγορές συναλλάγματος εισέρχονται σε περίοδο αναταραχής, το δημόσιο χρέος αυξάνεται και στις περισσότερες οικονομίες, τα συναλλαγματικά αποθεματικά συρρικνώνονται.
Η κρίση της Ουκρανίας δημιουργεί ακραία φαινόμενα αυτής της μορφής, με συνέπεια οι κεντρικές τράπεζες και οι κυβερνήσεις να υποχρεούνται να υιοθετήσουν σκληρά χρηματοοικονομικά κα νομισματικά μέτρα, σε περιβάλλον που χαρακτηρίζεται εντελώς απογοητευτικό για τις προοπτικές της παγκόσμιας οικονομίας. Η κατάσταση αυτή υποχρεώνει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο σε οδυνηρές διαπιστώσεις, προειδοποιώντας πως η παγκόσμια ανάπτυξη του 2023 θα επιβραδυνθεί στα χειρότερα επίπεδα των τελευταίων πέντε δεκαετιών.
Η αρνητική διάχυση των επιπτώσεων της κρίσης στην Ουκρανία σε συνδυασμό με τις συνέπειες των κυρώσεων, ήδη πλήττουν διαφορετικά μέρη της υδρογείου, δημιουργώντας νέες προκλήσεις. Οι απόψεις ανά τον κόσμο εμφανίζονται πλέον αντικρουόμενες σε σχέση με την ευρύτερη δυτική αντίληψη και την εφαρμογή των συγχρόνων κυρώσεων/ Τα αποτελέσματά τους ειδικά στις ζώνες του νοτίου ημισφαιρίου και τις αναδυόμενες οικονομίες, οδηγούν σε πολλαπλασιασμό των απαιτήσεων για διπλωματική λύση και περιορισμό των μέτρων που έχουν ληφθεί από τις ΗΠΑ και τους δυτικούς συμμάχους τους. Αν και αρκετές γεωπολιτικές αβεβαιότητες παραμένουν ορατές, η αρνητική διάχυση των οικονομικών κυρώσεων και των αντιμέτρων των πληττόμενων μερών, τείνουν τελικά να αναδιαμορφώσουν το γεωοικονομικό τοπίο του κόσμου, προκαλώντας νέα προβλήματα και προκλήσεις.
