Σε μία μάλλον ψηφιακά υπανάπτυκτη χώρα, όπου μέχρι πρότινος ανθούσαν συνωμοσιολογίες για τους ραβδοκώδικες (Barcodes) και το σατανικό 666 ή θεωρίες για ειδικές εμφυτευόμενες διατάξεις ημιαγωγών (Chips) με στόχο την παρακολούθηση και τον έλεγχο, κρίνεται ίσως φυσιολογικό να προωθείται ο μύθος της προστασίας των προσωπικών δεδομένων. Το τελυταίο δείγμα με θέμα την εκπαίδευση και βασικό προβηματισμό την υποτιθέμενη προστασία τους, αποτελεί ακόμα μία μάλλον ανόητη έκφανση αυτης της γενικής ανοησίας.
Ένας Γιγαντιαίος Βιομηχανικός Κλάδος
Στους ωκεανούς της υδρογείου το σχεδόν αόρατο για τον άνθρωπο πλαγκτόν αποτελεί την πρώτη ύλη που συντηρεί μία ολόκληρη πολυσύνθετη τροφική αλυσσίδα, με τους φαινομενικά ασήμαντους μικροοργανισμούς να έχουν στο σύνολό τους τεράστια επίδραση σε ολόκληρο τον κόσμο, συνιστώντας απαραίτητο στοιχείο επιβίωσης.
Το "αθώο" παιγνίδι προσωπικότητας για τους χρήστες του διαδικτύου που έχουν λογαριασμό στο Facebook, σχεδιασμένο από τον Dr. Aleksandr Kogan του Πανεπιστημίου του Cambridge, επικεφαλής επίσης της νεοφυούς επιχείρησης GLOBAL SCIENCE RESEARCH-GSR, που συνεργάζεται με τον όμιλο STRATEGIC COMMUNICATIONS LABORATORIES-SCL, στον οποίο ανήκει η CAMBRIDGE ANALYTICA, ο υποτιθέμενος βασικός ύποπτος στο σκάνδαλο Facebook. Επεξήγηση, Α. Openness-Ειλικρίνεια. Ερώτηση: Liberal or Taditional (Παραδοσιακός ή Προοδευτικός), B. Conscientiousness-Ευσυνειδησία. Ερώτηση: Well organized or Flexible (Οργανωμένος ή Ευέλικτος), C. Extraversion-Εξωστρέφεια. Ερώτηση: Outgoing or Reserved (Διαχυτικός ή Συνεσταλμένος), D. Agreeableness-Θελκτικότητα (Εύπιστος ή Δύσπιστος), E. Neuroticism- Νευρωτισμός. Ερώτηση: Calm or Emotional (Ψύχραιμος ή Συναισθηματικός). Πρόκειται για την βασική οθόνη της εφαρμογής που κυκλοφορεί στο Facebook κατά την περίοδο 2014-2016, ζητώντας από τον χρήστη να συνδεθεί (Login) με το μέσο κοινωνικής δικτύωσης για να ολοκληρώσει τον κύκλο του παιγνιδιού, επιβραβεύοντας με μία μικρή αμοιβή την προθυμία του (GSR/ Facebook).
Κατά τρόπο ανάλογο οι τεράστιοι αριθμητικά όγκοι στοιχείων και μεταδεδομένων (meta data) που παράγονται από τα ανθρώπινα ψηφιακά ίχνη, έχουν οδηγήσει στην ανάπτυξη ενός ιδιαίτερου κλάδου της πληροφορικής, συνολικής αξίας $50 δισεκατομμυρίων. Κάθε ψηφιακό μήνυμα, κάθε άνοιγμα ιστοσελίδας και ευρύτερα κάθε κίνηση σε ψηφιακό μέσο, παράγει δεδομένα που παρέχουν την δυνατότητα να σχηματισθεί μία ψυχογραφική αποτύπωση της προσωπικότητας του ατόμου που τα χρησιμοποιεί και ενός μοναδικού φακέλλου με λεπτομέρειες της ταυτότητάς του.
Αν και ο όμιλος FACEBOOK υποχρεώθηκε πρόσφατα να συμβιβασθεί με την Ομοσπονδιακή Επιτροπή Εμπορίου (Federal Trade Commission) των ΗΠΑ, καταβάλλοντας ένα τεράστιο πρόστιμο ύψους $5,7 δισεκατομμυρίων (το μεγαλύτερο στον χώρο της υψηλής τεχνολογίας), εξακολουθεί να αντιμετωπίζει διάφορες έρευνες στην Ευρώπη και στην Αμερική, με αντικείμενο την παράνομη διαχείριση προσωπικών δεδομένων.
Όμως η περίπτωση του συγκεκριμμένου ομίλου, απλώς επαναφέρει στο προσκήνιο μία κατάσταση που εξελίσσεται χωρίς κατά φαινόμενα να υπάρχουν κάποιες δυνατότητες ελέγχου της. Πολλές πλέον εταιρείες πληροφορικής ασχολούνται με την συλλογή, καταγραφή και παρακολούθηση ψηφιακών ιχνών, αναλύοντας εξονυχιστικά κάθε πτυχή της προσωπικής διαβίωσης εκατομμυρίων ανθρώπων. Η συμπεριφορά, οι κινήσεις, οι διαπροσωπικές και οι κοινωνικές σχέσεις, τα ενδιαφέροντα, οι αδυναμίες, ακόμα και οι απόλυτα προσωπικές στιγμές, καταγράφονται αδιάλειπτα, αξιολογούνται και αναλύονται σε πραγματικό χρόνο, χωρίς τα υποκείμενα αυτών των διαδικασιών να αντιλαμβάνονται πως υποβάλλονται σε διαδικασίες αδιανόητες πριν από μόλις μία δεκαετία.
Οι επικρατούσες συνθήκες επιτρέπουν πλέον την ανάπτυξη ενός τομέα της πληροφορικής αξίας πολλών δισεκατομμυρίων Ευρώ, που ασχολείται συστηματικά με την αξιολόγηση και εκμετάλλευση προσωπικών δεδομένων, όπου όμως μόνον η κορυφή του παγόβουνου παραμένει ορατή. Το σύνολο σχεδόν των υπολοίπων δραστηριοτήτων διατηρείται πεισματικά στο παρασκήνιο και χαρακτηρίζεται από ένα καθεστώς πλήρους αδιαφάνειας που δεν επιτρέπει στους απλούς χρήστες ψηφιακών μέσων να έχουν επίγνωση μίας άλλης αθέατης πραγματικότητας.
Με κάθε Κίνηση, με κάθε Βήμα
Οι μάλλον χονδροειδείς δημογραφικές έρευνες και η συλλογή στοιχείων επαφών προσώπων του παρελθόντος φαντάζουν σχεδόν πρωτόγονες σε σύγκριση με τον σύγχρονο τομέα που ασχολείται με περίπλοκες και πολυσύνθετες μεθόδους συλλογής και επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων. Παλαιότερα οι ερευνητές της αγοράς που έφεραν την ευθύνη προώθησης πωλήσεων, ήταν υποχρεωμένοι να βασίζονται σε υποθέσεις εργασίας ως προς τα πιθανά εισοδήματα ενός προσώπου και την δομή της οικογενειακής του κατάστασης μελετώντας την περιοχή της κατοικίας του, το εάν και κατά πόσον αποτελούσε παραλήπτη στοχευμένων διαφημιστικών κυρίως επιστολών και αποδέκτη κλήσεων τηλεφωνικών εταιρειών προώθησης πωλήσεων.
Οι εξελίξεις όμως στον κλάδο της πληροφορικής φέρουν στο προσκήνιο τις εξονυχιστικές αναλύσεις διαδικτυακών δεδομένων και οι ειδικές ψηφιακές εφαρμογές για προσωπικές χρήσεις οδηγούν σε κατακλυσμιαίες μεταβολές. Η πορεία της ψηφιακής τεχνολογίας δημιουργεί έναν τεραστίων διαστάσεων όγκο δεδομένων που παράγονται από τις δραστηριότητες ενός ατόμου μέσω της χρήσης ψηφιακών μέσων και επιτρέπει πλέον την εξαγωγή πληθώρας στοιχείων για την προσωπική διαβίωση, κυρίως σε χρόνο που δεν αξιοποιείται κάποιο ψηφιακή συσκευή (και λογικά δεν υπάρχει τρόπος παρακολούθησης και καταγραφής).
Μόνον η χρήση του μέσου κοινωνικού δικτύωσης Facebook, παρέχει στον όμιλο μέσω της αξιοποίησης 100 διαφορετικού τύπου και ταξινόμησης στοιχείων, από την οικογενειακή κατάσταση, την ηλικία, τις προτιμήσεις ή τον χρόνο και τον τόπο των πρόσφατων διακοπών, να κατευθύνει στοχευμένα συγκεκριμμένες διαφημίσεις στους χρήστες, αυξάνοντας κατακόρυφα τις πιθανότητες πώλησης. Παράλληλα οι εταιρείες τηλεπικοινωνιών διαθέτουν εξαιρετικά λεπτομερή στοιχεία για την εκάστοτε θέση και τις κινήσεις των πελατών τους, με τον όμιλο της APPLE να κατέχει ακόμα και βιομετρικά δεδομένα. Όμως και οι διαδικτυακές περιηγήσεις ενός χρήστη παρακολουθούνται και καταγράφονται χάρη σε ένα μικρό αρχείο με ένα και μοναδικό αναγνωρίσιμο χαρακτηριστικό, γνωστό με την έκφραση Cookie-syncing, με το οποίο οι διαφημιστές ακολουθούν τον χρήστη, αναλύοντας τις προτιμήσεις του και προωθώντας τα ανάλογα προϊόντα.
Με την τεχνική αυτή τους παρέχεται η δυνατότητα να παρακολουθούν τους χρήστες και να συμμετέχουν χωρίς να γίνονται αντιληπτοί στις αναζητήσεις και στις περιηγήσεις τους σε βαθμό που η αμερικανική Υπηρεσία Εσωτερικής Ασφαλείας (NSA) φροντίζει πολλές φορές να προσκολλάται με ειδική εφαρμογή σε αυτά τα μικρά αρχεία, παρακολουθώντας τις διαδικτυακές κινήσεις και την συμπεριφορά υπόπτων.
Η παρατηρούμενη απότομη αύξηση των πωλήσεων των αποκαλούμενων έξυπνων μεγαφώνων (smart speakers) ενισχύει ταυτόχρονα τις δυνατότητες συλλογής και ανάλυσης δεδομένων και εταιρείες όπως η AMAZON και η GOOGLE έχουν καταθέσει φακέλλους για την κατοχύρωση ευρεσιτεχνιών, που αφορούν πρωτοποριακές τεχνολογικές καινοτομίες. Αυτές επιτρέπουν την συλλογή δεδομένων ομιλιών και ήχων σε εσωτερικούς χώρους από τις έξυπνες, όπως αποκαλούνται μεγαφωνικές διατάξεις, εντοπίζοντας κομβικές λέξεις. Με όπλο αυτά τα δεδομένα μία διαφημιστική εταιρεία έχει την ευχέρεια να προωθεί προϊόντα, προβλέποντας με σχεδόν απόλυτη ακρίβεια πως πρόκειται να καταστούν απαραίτητα, πριν ακόμα προκύψει εκ των πραγμάτων η ανάγκη για την επείγουσα αγορά τους. Λόγου χάρη η καταγραφή σχετικών λέξεων για αναμενόμενο τοκετό επιτρέπει την άμεση προώθηση βρεφικών ειδών μέσω υποτιθέμενων γενναίων προσφορών, πριν ακόμα κλείσει ο κύκλος της κύησης.
Ακολουθώντας Δίτιμα Ψηφία
Σε μία εποχή που οι ιχνηλάτες του διαδικτύου και εταιρείες όπως η APPLE και η GOOGLE συγκεντρώνουν πάμπολλα δεδομένα προσωπικών δεδομένων και στοιχείων συμπεριφοράς των χρηστών, το πραγματικό πρόβλημα εστιάζεται στους μεσίτες του οικοσυστήματος της πληροφορικής, που δημιουργούν συνεχώς περισσότερο εξελιγμένους και πολυσύνθετους ψηφιακούς φακέλλους σχεδόν για τον οποιονδήποτε. Οι δραστηριότητές αυτές τους επιτρέπουν να εμπορεύονται επικερδέστατα την ιδιωτική ζωή των καταναλωτών, παραμένοντας στην αφάνεια και κινούμενοι σε έναν κόσμο σκιών, που δεν ιχνηλατείται με ευχέρεια.
Ο σκοπός μεσιτών όπως η EXPERIAN ή η AXCIOM επικεντρώνεται στην απορρόφηση όσο το δυνατόν περισσότερων προσωπικών δεδομένων, τα οποία ενσωματώνονται στους ψηφιακούς τους φακέλλους, σχηματίζοντας μία λεπτομερέστατη εικονική σκιαγραφία σχεδόν για τον οποιονδήποτε. Τα δεδομένα αντλούνται από μία ευρύτατη ποικιλία πηγών, όπως οι αγορές μέσω πιστωτικών καρτών, οι οικονομικές κινήσεις στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, οι διαδικτυακές δραστηριότητες, ακόμα και τα ψυχογραφικά χαρακτηριστικά που συνδυάζονται με στοιχεία από δημόσια αρχεία, συνθέτοντας έναν εξαιρετικά ενδελεχή ψηφιακό φάκελλο. Οι φάκελλοι κατηγοριοποιούνται κατόπιν σε συγκεκριμμένες ομάδες (που ανέρχονται σε κάποιες χιλιάδες), με σκοπό να διευκολύνουν τις στοχευμένες διαφημιστικές επιχειρήσεις, μειώνοντας δραστικά το κόστος τους.
Φοβίες και Ψυχώσεις
Σύμφωνα με το γνωστό Ινστιτούτο PEW Research, το 91% των Αμερικανών συμφωνεί πως δεν ελέγχει με κανένα τρόπο τις διαδικασίες συλλογής και αξιοποίησης προσωπικών δεδομένων, αντιμετωπίζοντας με δυσπιστία δημόσιους φορείς και ρυθμιστικές αρχές που ουσιαστικά καλλιεργούν μύθους προστασίας τους.
Η μεγιστοποίηση της εκμετάλλευσης της πληκτρολόγησης σε κάποιο ψηφιακό μέσο, αποτελεί πλέον έναν μεγάλο επιχειρηματικό χώρο δραστηριοποίησης και οι εταιρείες κινούνται πέραν των ορίων των στοχευμένων διαφημιστικών εκστρατειών, ώστε να καρπωθούν πρόσθετες υπεραξίες από την δραστηριοποίησή τους στην περισυλλογή και επεξεργασία προσωπικών δεδομένων. Ο συνδυασμός τους αντιμετωπίζεται με την μορφή μίας νέας ιδιοφυούς μεθόδου διαχείρισης κινδύνων στο πεδίο της λήψης αποφάσεων που εφαρμόζεται στην αγορά εργασίας, στον ασφαλιστικό κλάδο, στην λιανική τραπεζική, στην στεγαστική πίστη για την χορήγηση δανείων ακόμα και στην αγορά οικιακού εξοπλισμού, πιέζοντας προς την αναβάθμιση των στοιχείων αξιοπιστίας των καταναλωτών και περιορίζοντας τις δυνατότητές τους.
Λόγου χάρη εάν κάποιο πρόσωπο αισθάνεται αρκετή εμπιστοσύνη στο ψηφιακό μέσο που χρησιμοποιεί, ενημερώνοντας την εφαρμογή Grindr (διεθνές διαδικτυακό μέσο αλληλεγγύης ομοφυλοφίλων) για πρακτικούς λόγους, πως πάσχει από τον ιό HIV και σημειώνει τις εξελίξεις της υγείας του, λογικά δεν επιθυμεί να διαρρεύσουν αυτές οι πληροφορίες, πλην όμως οι ελπίδες του είναι απλώς φρούδες. Μάλιστα από το 2015 ο όμιλος FACEBOOK έχει καταθέσει ευρεσιτεχνία για να κατοχυρώσει τα δικαιώματα ειδικής εφαρμογής, η οποία πρόκειται να διευκολύνει τις ασφαλιστικές εταιρείες να έχουν πρόσβαση σε στοιχεία που άπτονται ιατρικών δεδομένων και να αποκλείουν πρόσωπα που επιθυμούν να ασφαλισθούν, με βάση την αξιολόγησή τους από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Η Γνώση είναι Δύναμη
Αποτελεί σχεδόν κοινό μυστικό πως οι οθόνες των ψηφιακών συσκευών αποκρύπτουν μία άλλη πραγματικότητα, που συντελεί στην διαμόρφωση εκατομμυρίων ψηφιακών φακέλλων των χρηστών τους. Μέτρα όπως η χρήση εφαρμογών που επιτρέπουν στον χρήστη να αποκλείσει τις προσβάσεις στα προσωπικά του στοιχεία ή η εκκαθάριση των μικρών διαφημιστικών εφαρμογών, των αποκαλούμενων cookies, οφείλουν να εφαρμόζονται, αν και στην πραγματικότητα τα προσωπικά δεδομένα που προστατεύονται με αυτές τις απλές κινήσεις συνιστούν ένα μικρό κλάσμα των στοιχείων που συλλέγονται από τις εταιρείες πληροφορικής.
Ειδικώτερα οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην μεσιτεία προσωπικών δεδομένων, επινοούν διάφορα τεχνάσματα για να αποφεύγουν πιθανές νομικές επιπλοκές, ενώ η συνεργασία τους με μεγάλους και πανίσχυρους ομίλους, όπως και οι προηγμένες τεχνολογικά μέθοδοι περισυλλογής ψηφιακών δεδομένων που χρησιμοποιούν, συνθέτουν έναν τεράστιο ιστό που καθιστά σχεδόν αδύνατη την διαφυγή για τον απλό και συνήθως ανυποψίαστο χρήστη.
Έως και πρόσφατα οι εταιρείες αυτές δεν ευθυγραμμίζονται με στοιχειώδεις κανόνες προστασίας προσωπικών δεδομένων, ούτε ακολουθούν κάποιο κώδικα δεοντολογίας, επιδεικνύοντας μία συμπεριφορά που προδίδει πως θεωρούν ότι κινούνται λόγω της σκιώδους δραστηριότητάς τους στο απυρόβλητο. Όμως μετά τα πρώτα πρόστιμα, με κορυφαίο αυτό του ομίλου FACEBOOK, οι υπεύθυνοί του δηλώνουν επίσημα πως διακόπτουν κάθε συνεργασία τους με εταιρείες μεσιτείας προσωπικών δεδομένων. Η δήλωση που κοινοποιείται από ένα εταιρικό μεγαθήριο, το οποίο προωθεί με απίστευτη επιθετικότητα την εμπορευματοποίηση των προσωπικών δεδομένων αποκομίζοντας τεράστια κέρδη, αποτελεί μία ένδειξη ότι ίσως οι πιέσεις, η σταδιακή μεταστροφή της κοινής γνώμης και οι επερχόμενες νέες διώξεις ομίλων πληροφορικής, να προκαλέσουν κάποιες μεταβολές, προστατεύοντας έστω και σε μικρό αρχικά βαθμό τους χρήστες.
