Τα μεγάλα χρηματιστήρια σε ολόκληρο τον κόσμο εμφανίζουν επί μήνες μία αλλόκοτη νευρικότητα, με απότομες και απογοητευτικές καθοδικές κινήσεις, αιφνιδιαστικές ανοδικές διορθώσεις, οδηγώντας αρκετούς στην υποψία πως το φαινόμενο αποτελεί την κορυφή του παγόβουνου μίας νέας και πιθανότατα χειρότερης παγκόσμιας οικονομικής κρίσης.
Ειδικά στην περίπτωση των ομολόγων που αποτελούν από το 1980 εξ ορισμού το καταφύγιο έναντι των κινδύνων, παρατηρούνται οι μεγαλύτερες ρευστοποιήσεις των τελευταίων 100 ετών, όπου ενδεικτικά στις ΗΠΑ, ένα τυπικό χαρτοφυλάκιο που αποτελείται κατά 60% από μετοχές και κατά 40% από ομόλογα, να έχει υποστεί κατά το 2022 απώλειες μεγαλύτερες του -34%.
Η Κατάρρευση μίας Μεσαίου Μεγέθους Τράπεζας
Η πρόσφατη κατάρρευση της SILICON VALLEY BANK με συνολικές καταθέσεις ύψους $175,4 δισεκατομμυρίων και σύνολον ενεργητικού $212 δισεκατομμυρίων, με κύρια αίτια τα επιτόκια της διατραπεζικής και τις υποαξίες των ομολόγων, που οδηγούν σε εκμηδένιση της ρευστότητας, αποτελεί το πρώτο σαφέστατο σήμα κινδύνου για την εξελισσόμενη κατάσταση. Στις ΗΠΑ οι καταθέσεις ασφαλίζονται από την Ομοσπονδιακή Εταιρεία Ασφάλισης Καταθέσεων (Federal Deposit Insurance Corporation-FDIC), έως το ποσόν των $250.000 και σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του οργανισμού για το 2021, το Ταμείο Ασφάλισης Καταθέσεων (Deposit Insurance Fund-DIF) διαθέτει $124 δισεκατομμύρια, δηλαδή το 0,7% των συνολικών καταθέσεων στην χώρα, που ουσιαστικά αποτελεί ένα μηδαμινό ποσόν σε σχέση με το σύνολο των $17,7 τρισεκατομμυρίων.
Η συγκεκριμμένη τράπεζα (16η σε μέγεθος στις ΗΠΑ), εξειδικεύεται στον χώρο την υψηλής τεχνολογίας, χρηματοδοτώντας κυρίως νεοφυείς επιχειρήσεις (startups), αλλά όταν οι χορηγήσεις της με επιβάρυνση επιτοκίου της τάξης του 0,5% σε διάστημα μερικών μηνών έχουν επιτοκιακό κόστος που φθάνει στο 5%, συνεπάγεται πως υφίσταται και μεγάλες πιέσεις από τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια. Η τράπεζα χρηματοδοτεί περίπου 1.500 νεοφυείς επιχειρήσεις που εξειδικεύονται στην κλιματική αλλαγή και την καινοτόμο τεχνολογία, σε ποσοστό μεγαλύτερο του 60% τα δημοτικά προγράμματα ηλιακών συλλεκτών στην Καλιφόρνια και αναρίθμητα προοδευτικά υποτίθεται προγράμματα νεοφυών επιχειρήσεων, που συνδέονται όμως με πολιτικά πρόσωπα της κυβερνητικής παράταξης.
Με την πολιτική της αναδεικνύεται σε μία τριετία από την 42η σε μέγεθος τράπεζα των ΗΠΑ, στην 16η, ενώ η μετοχή της από την τιμή των $150 των αρχών του δευτέρου εξαμήνου του 2021, εκτοξεύεται στα $750, για να καταρρεύσει στα $50 στην τελευταία διαπραγμάτευση πριν από την αναστολή της. Μάλιστα στα μέσα Απριλίου του 2022, στην εκπομπή Mad Money, του γνωστού οικονομικού προσανατολισμού δικτύου CNBC, ο πρώην διαχειριστής κεφαλαίων επιχειρηματικού κινδύνου (hedge fund), Jim Cramer, προτείνει για αγορά την μετοχή της που διαπραγματεύεται την ημέρα της εκπομπής του στα $269, για να καταλήξει σχεδόν ένα δωδεκάμηνο αργότερα στ $0.
Τα προβλήματα αναδύονται όταν ανακοινώνει πως προτίθεται να συγκεντρώσει κεφάλαια ύψους $2,7 δισεκατομμυρίων για την κάλυψη ζημιών στο χαρτοφυλάκιό της. Αμέσως ο κάτοχος του μεγάλου επιχειρηματικού κεφαλαίου καινοτόμου τεχνολογίας FOUNDERS FUND και βασικός μέτοχος της PALANTIRTECHNOLOGIES, Peter Thiel, καλεί τους διαχειριστές μεγάλων επενδυτικών κεφαλαίων να αποσυρθούν από την τράπεζα, ρευστοποιώντας τις θέσεις τους, λόγω της αμφίβολης ποιότητας του χαρτοφυλακίου χορηγήσεων.
Η Πολιτική των Επιτοκίων
Για τους σφοδρούς επικριτές της νομισματικής πολιτικής με κυρίαρχο όπλο τα επιτόκια, όπως ο οικονομολόγος και σύμβουλος επί δεκαετίες των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών και του Πενταγώνου James Rickards, η ηγεσία της αμερικανικής κεντρικής τράπεζας εμφανίζεται πεπεισμένη πως χρησιμοποιεί έναν θερμοστάτη που εξισορροπεί τις καταστάσεις στην παγκόσμια οικονομία, ενώ στην πραγματικότητα παίζει με μία θερμοπυρηνική βόμβα χωρίς να έχει ιδέα από πυρηνική φυσική!
Το φαινόμενο της SILICON VALLEY BANK επαναλαμβάνει το ανάλογο της κατάρρευσης της μεγάλης επενδυτικής τράπεζας των ΗΠΑ, BEAR STEARNS τον Ιούλιο του 2008. Ο τότε Αμερικανός ο Υπουργός Οικονομικών Henry Paulson και ο νέος κεντρικός τραπεζίτης της FED Ben Bernanke, που διαδέχεται τον γνωστό για τις απόψεις του περί αυτορρύθμισης των αγορών και περιθωριοποίησης των ρυθμιστικών αρχών, ΑlanGreenspan, διαβεβαιώνουν στις τηλεοπτικές τους εμφανίσεις στο καλωδιακό δίκτυο CNN, πως η αμερικανική οικονομία δεν απειλείται και δεν υπάρχει συστημικός κίνδυνος από την πτώχευση. Όμως ακολουθεί τον Σεπτέμβριο η κατάρρευση της εξίσου ή και περισσότερο πανίσχυρης υπεραιωνόβιας LEHMAN BROTHERS, προκαλώντας ένα άνευ προηγουμένου κλίμα πανικού στις αγορές.
Αυτή την φορά η Αμερικανίδα Υπουργός Οικονομικών στις πρώτες της εμφανίσεις μετά την πτώχευση της SILICON VALLEY BANK, Janet Yellen, τονίζει πως δεν πρόκειται να επιχειρηθεί διάσωση, αλλά η απόλυτη προτεραιότητα δίδεται στην προστασία των καταθετών, με την δημιουργία νέου ταμείου. Στο Λονδίνο περισσότερες από 200 εταιρείες νέας τεχνολογίας που συνδέονται συναλλακτικά με την αμερικανική τράπεζα, απαιτούν παρέμβαση της Κεντρικής Τράπεζας Αγγλίας, για τον έλεγχο των κινδύνων που διαχέονται.
Όμως ο Βρεταννός Υπουργός Οικονομικών Jeremy Hunt, διαβεβαιώνει, όπως κάποιοι άλλοι το 2008, πως δεν υπάρχει κανένας συστημικός κίνδυνος, αν και η κεντρική τράπεζα της χώρας πρόκειται να θέσει σε καθεστώς πτώχευσης την θυγατρική της SILICON VALLEY BANK στην Βρεταννία, επιχειρώντας ταυτόχρονα απεγνωσμένα να προσελκύσει κάποιον αγοραστή. Τελικά παρεμβαίνει ο γιγαντιαίος χρηματοπιστωτικός όμιλος HSBC, εξαγοράζοντας με το συμβολικό τίμημα της μίας στερλίνας την θυγατρική της αμερικανικής τράπεζας. Ταυτόχρονα η αμερικανική κυβέρνηση επιδίδεται σε αγώνα δρόμου για να εκπονήσει σχέδιο κάλυψης των καταθετών της πτωχευμένης τράπεζας, διαβεβαιώνοντας παράλληλα με κάθε τρόπο πως δεν πρόκειται να επαναληφθεί η καταστροφή του 2008.
Πάντως 48 ώρες μετά την κατάρρευση, ακολουθεί η πτώχευση της SIGNATURE BANK της Νέας Υόρκης, ενώ εκφράζονται σοβαρές αμφιβολίες για την βιωσιμότητα μίας τρίτης τράπεζας, της FIRSTREPUBLIC BANK στο Σαν Φρανσίσκο, με σύνολο ενεργητικού $213 δισεκατομμύρια. Οι μετοχές της σημειώνουν επικίνδυνα ραγδαίες απώλειες, της τάξης του 65%, έχοντας ήδη απωλέσει το 33% της αξίας τους κατά το πρώτο δεκαήμερο του Μαρτίου. Η μετοχή της τράπεζας εισέρχεται σε καθεστώς αναστολής διαπραγμάτευσης, ακολουθούμενη από την αντίστοιχη τραπεζική μετοχή της WESTERN ALLIANCE, που σημειώνει απότομα απώλειες της τάξης του 60%, λόγω μαζικών ρευστοποιήσεων.
Η Παρέμβαση της Ομοσπονδιακής Κεντρικής Τράπεζας (FED)
Στις 12 Μαρτίου η τραπεζική ρυθμιστική αρχή αναγγέλλει την πρώτη της μεγάλης κλίμακας αντίδραση στις καταρρεύσεις, σε μία απεγνωσμένη προσπάθεια να αποτρέψει νέες και μαζική φυγή καταθετών. Η Ομοσπονδιακή Κεντρική Τράπεζα (FED) δημοσιοποιεί ταυτόχρονα πρόγραμμα υποστήριξης με δωδεκάμηνο δανεισμό χαμηλού κόστους, με εγγύηση τα διακρατούμενα στο χαρτοφυλάκιο των τραπεζών ομόλογα του αμερικανικού δημοσίου. Με τον συγκεκριμένο τρόπο ελαχιστοποιεί τον κίνδυνο ρευστοποίησης θέσεων σε κρατικούς τίτλους για την κάλυψη απωλειών, με δεδομένο ότι συνολικά οι τράπεζες κατέχουν ομόλογα συνολικής αξίας $4,4 τρισεκατομμυρίων.
Οι τράπεζες έχουν διπλασιάσει για λόγους ασφαλείας τις θέσεις τους σε ομόλογα κατά την περίοδο 2021-2022 στα $4,5 τρισεκατομμύρια, αλλά λόγω της απότομης ανόδου των επιτοκίων, οι τιμές των ομολόγων υποχωρούν χαμηλότερα από το άρτιο, δηλαδή το 100% της αξίας τους. Οπότε σε ομόλογα ύψους $2,6 τρισεκατομμυρίων που διακρατούνται έως την λήξη τους, εγγράφονται ζημίες ύψους $341 δισεκατομμυρίων, καθιστώντας πρακτικά αδύνατη την ρευστοποίησή τους. Παράλληλα το νέο ταμείο διάσωσης ύψους $25 δισεκατομμυρίων, όταν οι καταθέσεις στις περιφερειακές και μικρές τράπεζες που καλείται να διασώσει ανέρχονται σε $5,5 τρισεκατομμύρια. Αναπόφευκτα προβάλλει το ερώτημα του τί πρόκειται να προστατεύσει με ένα νέο ταμείο που από πλευράς μεγέθους αποτελεί μόλις το 4,55‰ των συγκεκριμμένων καταθέσεων.
Ουσιαστικά πρόκειται για μία σειρά θανάσιμων σφαλμάτων που περιθωριοποιούνται ή ακόμα χειρότερα και αγνοούνται από την Ομοσπονδιακή Κεντρική Τράπεζα (FED). Το πρώτο πηγάζει από το γεγονός ότι οι αποταμιευτές έχουν για πρώτη φορά μετά από μία δεκαπενταετία να διεκδικήσουν αποδόσεις από 4% έως και 5% στο κεφάλαιό τους. Οι περισσότερες τράπεζες προσφέρουν ένα επιτόκιο της τάξης του 0,5%, παρά την αλματώδη άνοδο των επιτοκίων, οπότε οι πελάτες τους στρέφονται προς τα έντοκα γραμμάτια του αμερικανικού δημοσίου ή τις χρηματαγορές, όπου έχουν εξασφαλισμένο όφελος της τάξης του 4%-5% στο κεφάλαιό τους. Η φυγή των καταθέσεων όμως, υποχρεώνει τις τράπεζες να εναρμονίσουν τις κεφαλαιακές τους προδιαγραφές με τους συντελεστές μόχλευσης, με συνέπεια να ρευστοποιούν στοιχεία του ενεργητικού τους και κυρίως ομόλογα.
Ταυτόχρονα πάμπολλες χορηγήσεις της περιόδου της πανδημίας αποτελούν απλώς ζημιογόνες τοποθετήσεις που δεν πρόκειται ποτέ να καλυφθούν από τους δανειολήπτες. Την τακτική αυτή έχει ακολουθήσει και η SILICON VALLEY BANK, όπως και οι περισσότερες περιφερειακές τράπεζες, επαναλαμβάνοντας τα σφάλματα της BEAR STEARNS, που οδηγούν το 2008 στην κατάρρευσή της και όπως δυστυχώς αποδεικνύεται και πρακτικά δεν υπάρχει ορατή διέξοδος από τον συγκεκριμμένο κυκεώνα.
Το αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών ίσως υπερπροβάλλει και την εμπλοκή της Ομοσπονδιακής Εταιρείας Ασφάλισης Καταθέσεων (Federal Deposit Insurance Corporation-FDIC) που ελέγχει την φερεγγυότητα του χρηματοπιστωτικού τομέα, με μεγάλη εμπειρία σε θέματα αυτής της μορφής, δηλαδή τραπεζικών καταρρεύσεων. Δεν υπενθυμίζει όμως πως η FDIC έχει ρευστοποιήσει μετά την πτώχευση της LEHMAN BROTHERS εκτός των άλλων, 25 τράπεζες το 2008, 140 το 2009 και 157 το 2010, δηλαδή ένα σύνολο 322 τραπεζών (!)
Τα Επιτόκια της Διατραπεζικής Αγοράς
Όπως και κατά το 2008, φυσικά οι δηλώσεις δεν αποτελούν κάποιες περισπούδαστες προφητείες, καθώς η αποκάλυψη του ιλιγγιώδους δανεισμού των στεγαστικών ταμιευτηρίων το 2008 που φθάνει να καλύπτει κατά 70 φορές (!) την αξία του ενεργητικού τους, καθιστά ευνόητο πως αποτελούν τα ιδανικά θύματα σε περίπτωση τριγμών στις αγορές λόγω ανόδου των επιτοκίων.
Τον Οκτώβριο του 2008 το επιτόκιο διατραπεζικού δανεισμού LIBOR από το 4% αυξάνεται στο 4,25% και αργότερα στο 4,5%, οπότε ανά 100 μονάδες ενεργητικού η υποχρέωση σε καταβολή τόκων λόγου χάρη των στεγαστικών ταμιευτηρίων στους δανειστές τους ανέρχεται σε 4Χ70 = 280 μονάδες και τελικά σε 315 μονάδες, που σημαίνει πολύ απλά ότι οι τράπεζες αυτές έχουν μηδενική αξία και ρευστότητα, μόνον από την πίεση των υποχρεώσεων σε τόκους, από την στιγμή που υπερτριπλασιάζονται έναντι του ενεργητικού τους.
Ειδικά εάν χονδρικά το 5% των δανειοληπτών τους (το ποσοστό υπερβαίνει τότε το 30%), διακόψει την καταβολή των δόσεων, τότε οδηγούνται σε χρεωκοπία. Ταυτόχρονα καταλυτική στην κατάρρευση των αμερικανικών επενδυτικών γιγάντων το 2008 αποδεικνύεται η συνεχής άνοδος των ευρωπαϊκών επιτοκίων που συμπαρασύρουν τα δύο βασικά επιτόκια της διατραπεζικής (EURIBOR και LIBOR), καθώς υπερτετραπλασιάζονται, προκαλώντας ασφυξία στις υπερδανεισμένες τράπεζες και επιταχύνοντας την κατάρρευσή τους.
Το 2023 το επιτόκιο της διατραπεζικής φθάνει το 5,00%, από το μόλις 0,60%% προ δωδεκαμήνου, ενώ επίκειται περαιτέρω αύξησή του λόγω της αναμενόμενης νέας ανόδου των επιτοκίων. Οι τράπεζες που εξειδικεύονται σε χορηγήσεις προς την νέα τεχνολογία, τις καινοτόμες επιχειρήσεις και τις νεοφυείς (startups), λειτουργούν με συντελεστή μόχλευσης τουλάχιστον 10 στον δανεισμό τους από την διατραπεζική, οπότε το κόστος εξυπηρέτησης του δανεισμού τους δεκαπλασιάζεται.
Ακόμα χειρότερα μεγάλοι παίκτες με υψηλό βαθμό φερεγγυότητας, όπως τα γιγαντιαία χρηματοπιστωτικά ιδρύματα ή οι οργανισμοί αμοιβαίων κεφαλαίων, έχουν την δυνατότητα ενός συντελεστή έως και 20 στις λεγόμενες ασφαλείς επενδύσεις, όπως τα κρατικά ομόλογα απόλυτης αξιοπιστίας. Αυτό αποκαλύπτει πως μία θέση της τάξης του 100 πολλαπλασιάζεται σε 2000, στοιχείο που συνεπάγεται ότι μία διακύμανση της τάξης του 5%, διπλασιάζει ή εκμηδενίζει το πραγματικό αρχικό κεφάλαιο.
Κατά συνέπεια το βασικό ερώτημα δεν εστιάζεται στο εάν θα προκύψουν νέες καταρρεύσεις, αλλά στο πότε, ενώ πρακτικά δεν σταθμίζεται προς το παρόν ο κίνδυνος των θεσμικών επενδυτών που κατέχουν ομόλογα αυτών των τραπεζών.
